- Jak przebiega rozwój mowy?
- Rodzaje wad wymowy.
- Jakie są przyczyny powstawania wad wymowy?
- Profilaktyka.
- Logopeda radzi!
- Ćwiczenia logopedyczne do pracy w domu.
1. Jak przebiega rozwój mowy? Rozwój mowy podzielony jest na etapy:
• Okres prenatalny: dziecko już od 3 m. ż. prenatalnego słyszy głos matki przez powłoki brzuszne, a także docierają do niego inne odgłosy z zewnątrz;
• Okres melodii: okres niemowlęcy od narodzin do końca 1 r. ż.: dziecko wokalizuje, „bawi się głosem”;
Między 2 a 3 m. ż. pojawia się głużenie/gruchanie - odruch bezwarunkowy
(są to dźwięki trudne do zidentyfikowania, głużą również upośledzone i głuche dzieci).
Około 8 m. ż. pojawia się gaworzenie; jest to zdolność wypowiedzenia sygnału np. mamamamama. Do końca pierwszego roku pojawią się 1 lub 2 słowa;
• Okres nominacji/wyrazu:
- trwa rok od 1 do 2 r. ż. Dziecko wypowiada pojedyncze słowa. Przy nominacji może dojść do preferencji np. wszystkie rzeczowniki określające marki samochodów, itd. W tym okresie mamy do czynienia ze swoistą mową dziecięcą, która może objawiać się takimi błędami jak: opuszczanie sylab a także ich przestawianie, przekształcanie lub powtarzanie.
• Okres wypowiadania zdania: ten okres rozpoczyna się między 2 a 3 r. ż., od tego okresu możemy mówić o rozwoju języka, gdyż występuje dwuklasowość czyli zdolność wypowiadania zdania np. Mamo daj! Mamo pokaż!
3-letnie dziecko powinno umieć budować zdania P+O (Podmiot+Orzeczenie).
Pod koniec 3 r. ż. dziecko buduje zdania pojedyncze rozwinięte.
• Okres dojrzewania struktur składniowych: po 3 r. ż. Dziecko trzyletnie opanowuje podstawy gramatycznego systemu językowego (dzieci dość długo mają trudności z fleksją i stworzeniem nowych nazw, długo tworzą neologizmy).
• Okres wypowiadania zdań złożonych: 4-5letnie dzieci opowiadają tekst, opowiadają o wydarzeniu, którego doświadczyły.
Norma rozwojowa jest zachowana jeżeli:
• 3 letnie dziecko - wymawia wszystkie spółgłoski {p,pi,b,bi,m,mi,n,ni,f,fi,w,wi,t,d,l,li,ś,ź,ć,dź,j,k,ki,g,gi,ch}
i porozumiewa się prostymi zdaniami,
• 4 letnie - wymawia {s,z,c,dz},
• 5-6 letnie- wymawia {sz,ż,cz,dż,r}
7-latki powinny mieć utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia pod względem gramatycznym i składniowym.
• Jednakże ok. 30% dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym nie osiąga jeszcze prawidłowego wzorca wymawianiowego oraz u niektórych występują opóźnienia rozwoju mowy.
2. Rodzaje wad wymowy:
• seplenienie sygmatyzm - nieprawidłowa wymowa głosek; s,z,c,dz,sz,ż,cz,dż,ś,ź,ć,dź;
- sygmatyzm właściwy to: deformacje w wyniku których występuje seplenienie miedzyzębowe, przyzębowe, boczne, wargowo-zębowe,
• rotacyzm (pot .reranie)- nieprawidłowa wymowa gł. „r” i jej zastepowanie na „ j” i „l”;
• kappacyzm- nieprawidłowa wymowa gł. k;
• gammacyzm- nieprawidłowa wymowa gł. g;
• lambdacyzm- nieprawidłowa wymowa gł. l;
•betacyzm- nieprawidłowa wymowa gł. b;
•mowa bezdźwieczna, obejmująca 13 par opozycyjnych np.:b->p, bi->pi, d->t, g->k, gi->ki, dz->c, dż-> cz, dź->ć,w->f, z->s, ż->sz, ź->ś
•Inne odchylenia od normy artykulacyjnej nosowanie.
3. Jakie są przyczyny powstawania wad wymowy?
Przyczyny powstawania wad wymowy wg H. Spionek można podzielić na:
a) związane z nieprawidłowościami anatomicznymi aparatu artykulacyjnego: tj. nieprawidłowa budowa języka, podniebienia, skrócone wędzidełko, etap wymiany uzębienia, zniekształcenia zgryzu, anomalie zębowe,
przerost trzeciego migdałka, polipy, skrzywienie przegrody nosowej,
przerost śluzówki nosa;
b) związane z nieprawidłowościami funkcjonowania narządów mowy:
brak umiejętności pionizacji języka, tzw. „infantylne połykanie”- prowadzi do wysuwania języka między zęby, niska sprawność narządów artykulacyjnych: języka, warg, czy zakłócona praca wiązadeł głosowych;
c) związane z nieprawidłową budową i funkcjonowaniem narządu słuchu tj.: zaburzenia analizy i syntezy słuchowej, zaburzenia słuchu fonematycznego, wybiórczego upośledzenie słuchu, obniżenia słyszalności (niedosłuch, głuchota).
d) związane z czynnikami społecznymi tj.: brak stymulacji z najbliższego otoczenia/środowiska, nieprawidłowe wzorce wymowy, nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawa rodziców.
Przyczyn wad wymowy można upatrywać również w:
e) opóźnionym rozwoju psychomotorycznym i emocjonalnym dziecka,
f) psychicznym podłożu (brak motywacji do mówienia, męczenie się mową),
g) nieprawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.
4. Profilaktyka
Wspomaganie prawidłowego rozwoju artykulacyjnego powinno mieć miejsce już od narodzin tzn.: najlepszymi ćwiczeniami usprawniającymi mięśnie artykulacyjne są:
- karmienie piersią, które w naturalny sposób ćwiczy wszystkie partie mięśni ustno-twarzowych,
- unikanie karmienia butelką i używania smoczków, jeżeli karmienie naturalne nie jest możliwe, to należy karmić smoczkiem krótkim, twardym, sprężystm, z kilkoma małymi otworkami,
- jedzenie łyżeczką, żucie i gryzienie pokarmów (unikanie papek), dawanie dzieciom do podgryzania twardych owoców i warzyw, sucharków, skórek chleba itd.
- picie ze zwykłego kubeczka, a nie niekapka,
- zadbanie o udrożnione drogi oddechowe, częste oczyszczanie nosa, zadbanie o to żeby dziecko nie oddychało przez usta tylko nos,
- higiena jamy ustnej, dbanie o zęby,
- odzwyczajanie od ssania palca, rogów poduszek, zabawek, wargi itp.
- uwrażliwianie słuchowe-muzyczne: (śpiewnie piosenek, słuchanie muzyki, czytanie rymowanek, wierszyków, wyliczanek.
Logopeda radzi!
Wskazówki dla rodziców dzieci zakwalifikowanych do terapii logopedycznej:
- mów do dziecka od urodzenia w sposób prawidłowy, nie zmiękczaj, nie posługuj się mową małych dzieci np. załóż ciapeckę!
- profilaktycznie można dmuchać bańki mydlane, pić przez rurkę, przenosić przy pomocy rurki różnych skrawków papieru,
- rozmawiaj z dzieckiem, to nie tylko buduje więź ale również rozwija językowo,
- czytaj dziecku od najmłodszych lat w ten sposób przyczyniasz się do rozwoju mowy i wzrostu zasobu słownictwa,
Jeżeli Twoje dziecko ma wadę wymowy:
- skieruj się do logopedy jak najszybciej,
- w celu wykluczenia wady słuchu przebadaj słuch dziecku,
- współpracuj z terapeutą, wykonując zalecane ćwiczenia codziennie,
- przede wszystkim wykonuj ćwiczenia zalecane w pierwszej kolejności tj.
- ćwiczenia narządów artykulacyjnych (języka, wargi, żuchwa, podniebienie), tj np.: kląskanie, liczenie ząbków koniuszkiem języka,
- ćw. pionizacji języka (podtrzymywanie językiem tic-taca, dropsa na górnym wałku dziąsłowym za górnymi zębami lub zlizywanie czegoś słodkiego z w/w miejsca), masowanie szczoteczką do zębów języka; oblizywanie; cmokanie; parskanie; nadymanie policzków; rozciąganie kaciuków ust, gwizdanie, itd.
- krótki, 10minutowy trening, ale codzienny daje najlepsze efekty!
- wzmacniaj dziecko manualnie (zachęcaj je do prac plastycznych, ugniatania i wyrabiania różnych mas, ciast,
- zachęcaj do treningu i gimnastyki całego ciała, np. pływanie, jazda rowerem, taniec (ważne jest wykonywanie ruchu naprzemiennego), skoordynowanie dużej motoryki poprawnie wpływa na małą motorykę i aparat mowy,
- inne, patrz: Profilaktyka.
Opracowanie powstało na podstawie:
notatek własnych z wykładu: „Norma językowa” M. Młynarskiej UWr.
E.Spałek, C.Piechowicz-Kułakowska, „Jak pomóc dziecku z wadą wymowy”.
Jastrzębowska, Gałkowski,: „Logopedia- pytania i odpowiedzi”, Opole 2003.
Obrazek zaczerpnięto z gry pt.:„MIMIC - zabawy logopedyczne z buzią”.
6. Ćwiczenia logopedyczne do pracy w domu.
Drodzy Rodzice zachęcam Was do wspólnego wykonywania ćwiczeń logopedycznych z Waszymi pociechami. Poniższe ćwiczenia mają na celu poprawę sprawności narządów artykulacyjnych dla uzyskania prawidłowej wymowy głosek. Powinny być prowadzone codziennie przez 5 – 10 minut. Ćwiczenia staramy się urozmaicać, prowadzić w formie zabawowej. Na początku ćwiczymy z dzieckiem przed lustrem, kiedy potrafi już wykonać je bez kontroli, można wykorzystywać każdą nadarzająca się okazję. Ćwiczenia artykulacyjne wykonujemy dokładnie bez pośpiechu oraz nie stosujemy zbyt dużej liczby ćwiczeń w ciągu jednych zajęć.
Ćwiczenia motoryki narządów mowy:
Ćwiczenia warg:
1. Wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej; podobnie samogłoski „e-o”.
2. Oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”.
3. Zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”.
4. Naprzemienne wymawianie „ i – u”.
5. Cmokanie; cmokanie bezgłośne – „rybka”.
6. Parskanie / wprawianie warg w drganie/.
7. Układanie ust jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną, przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: i-e-a-o-u-y, a-i-o-u-y-e, u-a-i-o-e-y, o-a-y-i-u, e-y-i-o-a-u, u-i-y-a-o.
Ćwiczenia języka:
1. „Dzięcioł” – stukanie językiem w wałek dziąsłowy (miejsce na górze, za zębami);
2. „ Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, usta szeroko otwarte. Zabawa w malowanie sufitu buzi.
3. Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/.
4. Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
5. Kląskanie językiem – zabawa „jedzie konik”.
6. Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu ust /żuchwa opuszczona/.
7. Język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust. Zabawa „tykanie zegara”.
8. Rurka – wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka.
9. Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.
10. Liczenie ząbków języczkiem – język dotyka po kolei do ząbków, nie można żadnego pominąć.
11. Zlizywanie z podniebienia i wałeczka dziąsłowego – miodu, mleka w proszku, kremu czekoladowego.
Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie:
1. Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, gu, ge, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ku, ke, ki, ky, ak, ok, uk, ek, yk, ik…
2. Wypowiadanie sylab /jak wyżej/: aga, ogo, ugu, ege, ygy, aka, oko, eke, yky, iki.
3. Nabieranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej. Policzki nadęte. Początkowo nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.
4. Ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce dolnej.
5. „ Chrapanie” na wdechu i wydechu.
Ćwiczenia policzków:
1. Nadymanie policzków – „ gruby miś”, „balonik”.
2. Wciąganie policzków – „ chudy zajączek”, „rybka”.
3. Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, przemieszczanie powietrza z jednego policzka do drugiego, powolne wypuszczanie powietrza.
4. Balonik pęka – nadymanie policzków i gwałtowne wypuszczanie powietrza – palce „przebijają” baloniki.
5. Z balonika uchodzi powietrze – nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza.
Logopeda: Agnieszka Skiba
Opracowano na podstawie:
1. Strzałkowska M., Gimnastyka dla języka, Poznań 2004.
2. Wiśniewska B., Terapia zaburzeń mowy, Warszawa 2002.
3. Jastrzębowska G., Gałkowski T., Logopedia- pytania i odpowiedzi, Opole 2003.
